Në orët e para të një mëngjesi të vonë shtatori, një anije kontejnerësh me emrin Istanbul Bridge u nis nga porti kinez i Ningbo-Zhoushan me destinacion Europën, duke transportuar mallra nga bateri deri te veshjet. Deri këtu, një udhëtim i zakonshëm — por me një kthesë të madhe.
Në vend që të merrte rrugën e zakonshme drejt jugut përmes Kanalit të Suezit, Istanbul Bridge lundroi drejt veriut, për të ndjekur një kurs të ri përmes ujërave të akullta të Oqeanit Arktik — një udhëtim i mundur vetëm për shkak të shkrirjes së akujve nga ngrohja globale.
Një rrugë e re globale, e shtyrë nga shkrirja e akujve
Arktiku po ngrohet rreth katër herë më shpejt se pjesa tjetër e globit, ndërsa akulli detar po thyhet dhe shkrihet më shpejt nga sa kishin parashikuar shkencëtarët. Kjo po ndryshon rrënjësisht hartën globale të transportit detar.
“Është hera e parë që ndryshimet klimatike po ndryshojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë hartën botërore,” tha Malte Humpert, themelues i Arctic Institute.
Udhëtimi i kësaj anijeje shënon një hap madhor në strategjinë kineze për të ndërtuar “Rrugën Polare të Mëndafshit”, një korridor të ri tregtar midis Azisë dhe Europës nëpërmjet veriut të planetit.
Nga Kina në Mbretërinë e Bashkuar për 18 ditë
Istanbul Bridge do të përshkojë rrugën nga Kina drejt portit britanik të Felixstowe për 18 ditë, duke ndaluar më pas në portet e Holandës, Gjermanisë dhe Polonisë. Aktualisht, ajo është duke kaluar ngushticën e Beringut midis Alaskës dhe Rusisë, për të vazhduar më pas përgjatë bregdetit verior rus drejt Detit të Veriut.
Sipas autoriteteve doganore kineze, ky është “hapja zyrtare e rrugës së parë të transportit të kontejnerëve Kinë–Europë përmes Arktikut” — një arritje që do të lejojë mbërritjen e mallrave në Europë në kohë për sezonin e Krishtlindjeve.
Ndryshe nga udhëtimet e mëparshme të rralla përmes Arktikut, kjo anije po ndjek një model të rregullt linje tregtare, duke ndaluar në pika të ndryshme përgjatë rrugës — diçka që deri tani nuk ishte parë në këto ujëra.
Një “ndryshim loje” në tregtinë globale?
Për Kinën, kjo rrugë e re sjell përfitime strategjike dhe ekonomike të jashtëzakonshme, thonë ekspertët.
Rruga është më e shkurtër: Përmes Arktikut, udhëtimi është pothuajse dy herë më i shpejtë se ai përmes Kanalit të Suezit.
Shmang pikat kritike: Rruga anashkalon rajone problematike si Deti i Kuq, ku rebelët Houthi kanë sulmuar anije tregtare që nga viti 2023, dhe Kanalin e Panamasë, ku thatësirat kanë ulur ndjeshëm nivelin e ujit.
Emetimet e karbonit mund të përgjysmohen, sipas doganave kineze, për shkak të distancës më të shkurtër.
“Ky është një korridor i ri ekonomik global që po vjen në jetë. Është një ndryshim i madh loje,” tha Elizabeth Buchanan nga Australian Strategic Policy Institute.
Por a është kjo rrugë vërtet një fitore për mjedisin?
Ekspertët mjedisorë e kundërshtojnë këtë pretendim. Shkrirja e akujve nuk e bën Arktikun më të sigurt — përkundrazi.
“Njerëzit mendojnë se akulli i shkrirë hap rrugë të pastra për lundrim. Në fakt, e bën zonën më të rrezikshme,” tha Andrew Dumbrille nga Clean Arctic Alliance.
Përveç akullit të paparashikueshëm që mund të bllokojë ose dëmtojë anijet, lundrimi në Arktik përballet me “armiqtë klasikë të transportit detar”: errësirë, temperatura ekstreme dhe mjegull të dendur.
Në rast emergjence, ndihma është e pakët dhe shumë larg. Nuk ka as mjete të gatshme për ndërhyrje në rast derdhjeje nafte, siç ka në rajonet e tjera.
Gjithashtu, nëse anija përdor naftë të rëndë, ajo është veçanërisht e rrezikshme për Arktikun. Ky lloj karburanti prodhon edhe karbon të zi, një blozë që vendoset mbi sipërfaqen e akullit dhe përshpejton shkrirjen, pasi akulli i errësuar thith më shumë rrezatim diellor.
Edhe pse rregullat për ndalimin e naftës së rëndë në Arktik kanë hyrë në fuqi që nga viti 2024, ende ka përjashtime dhe afate tranzitore, që do të thotë se karburanti vazhdon të përdoret.
Rreziku i përplasjes me balenat dhe ndotjes akustike
Përveç ndotjes, ekspertët janë të shqetësuar edhe për ndikimin e zhurmës nga anijet në mjedisin e ndjeshëm detar dhe rrezikun në rritje për përplasje me balena.
“Nuk është çështje nëse do ndodhë një katastrofë, por kur,” thotë Humpert.
Është rruga e Arktikut e qëndrueshme?
Për momentin, rruga Arktike përbën vetëm një pjesë të vogël të tregtisë globale. Vetëm rreth 90 anije e përshkuan këtë rrugë në vitin 2024, krahasuar me mbi 13,000 anije që kaluan përmes Kanalit të Suezit.
Suksesi i saj varet nga një seri faktorësh:
Ekonomikë: kostoja e transportit, lloji i ngarkesës dhe urgjenca e dorëzimit.
Gjeopolitikë: Nëse përshkallëzohen konfliktet në zonat tradicionale të kalimit (si Deti i Kuq apo Deti i Kinës Jugore), rruga Arktike mund të bëhet më tërheqëse.
Politikë dhe mjedis: Një aksident i madh ekologjik ose humbje jetësh mund ta bëjë politikisht të papranueshme përdorimin e saj.
Perëndimi heziton, Kina avancon
Ndërsa kompanitë perëndimore po tërhiqen nga kjo rrugë për shkak të rreziqeve mjedisore dhe faktit që ajo kalon përmes ujërave të kontrolluara nga Rusia, Kina e sheh këtë si një mundësi strategjike të artë.
“Kina po ndërton një përvojë të jashtëzakonshme në operacionet polare,” tha Klaus Dodds, studiues i RAND Europe. “Po e forcon veten si një aktor legjitim në Arktik — përpara SHBA dhe Europës.”
Dilema e madhe: A mund të bëhet kjo rrugë në mënyrë të sigurt dhe ekonomike?
“Kjo është pyetja që vlen miliona dollarë,” thotë Humpert. “Dhe Kina beson se mundet.”