Qyteti bregdetar i Vlorës ishte, deri vonë, një sekret për shumë njerëz jashtë Shqipërisë, i rrethuar nga disa prej rezervave natyrore më të paprekura në Evropë, një parajsë për vëzhgimin e zogjve të rrallë dhe një ndalesë në rrugën për në kryeqytetin e Tiranës.
Kjo ishte gjithçka përpara se familja e Donald Trump të shfaqte një interes.
Në qendër të vëmendjes globale tashmë është qyteti, me banorët e hutuar që e gjejnë veten në qendër të një stuhie politike që përfshin kandidatin për president, Donald Trump vajzën dhe dhëndrin e tij dhe akuzat për korrupsion..
Në fillim të këtij viti, Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj Jared Kushner zbuluan plane të papritura për të investuar në Ballkan, duke përfshirë zonën bregdetare të Zvërnecit në veri të Vlorës, një projekt në një ishull pranë qytetit dhe një në kryeqytetin e Serbisë, Beogradin. Në Shqipëri, një vend që ka frikë nga korrupsioni, banorët janë dyshues ndaj planeve të njohura në vend si “vilat e Trump”.
Projektet do të jenë më të mëdhatë të Kushnerit, duke përdorur fondin e tij privat të kapitalit Affinity Partners – financuar kryesisht nga investitorët në Arabinë Saudite. Ish ndihmësi kryesor i vjehrrit të tij themeloi firmën pas dorëheqjes në 2021.
Investimi i përgjithshëm në Shqipëri pritet të kalojë një miliard dollarë, duke përfshirë hotele dhe vila luksoze me mijëra dhoma të reja. Hoteli i ishullit do të operohet nga marka ekskluzive Aman, me të ftuar të parë emra si Bill Gates dhe Mark Zuckerberg.
Por me zgjedhjet presidenciale në SHBA vetëm disa javë larg, financimi i Kushnerit ka shqetësuar demokratët. Komiteti i Financave i Senatit e ka tërhequr ish-presidentin në një tjetër skandal politik për shkak të frikës se projekti do të sjellë ndikim të huaj në politikën amerikane.
Vlora është një qytet tipik i zhurmshëm ballkanik, që tërheq qindra mijëra turistë gjatë muajve të verës, kryesisht nga Evropa Lindore dhe Italia. Shëtitorja shtrihet përgjatë detit dhe rrugët janë plot me bare sportive, piceri dhe dentistë të lirë. Banorët e moshuar luajnë shah në sheshe, të rrethuar nga qen endacakë.
Në rrugë, banorët janë të shqetësuar për planet, jo vetëm për ndikimin e tyre në bukurinë natyrore të rajonit, por edhe për sfondin e fqinjëve të tyre të ardhshëm. Janë ngritur pikëpyetje se si u zgjodh Kushner për zhvillimin, me disa që përshkruajnë një marrëdhënie të re komode mes Donald Trump dhe kryeministrit shqiptar Edi Rama.
Me Shqipërinë që aktualisht renditet ndër shtetet më të korruptuara në Evropë, nuk është çudi që vendasit të dyshojnë. Siç thotë një punonjës i një lokali, i cili nuk donte t’i përmendej emri – një shprehje e zakonshme në rrugët e qytetit – thotë: “Në Shqipëri, kriminelët tanë ose shpërngulen jashtë vendit ose futen në politikë”.
Në shtator të këtij viti, ish-kryeministri shqiptar Sali Berisha u akuzua zyrtarisht për korrupsion në lidhje me një marrëveshje pronësie, një akuzë që ai e mohon dhe e quajti të motivuar politikisht.
Brezat e kaluar të shqiptarëve kujtojnë vitin 1996, kur firmat piramidale gëlltitën pothuajse gjysmën e të ardhurave vjetore të vendit. Rreth dy të tretat e popullsisë investuan në to.
Projektet rreth Vlorës, një qytet me më pak se 100,000 banorë, përfshijnë disa resorte me një raport prej 10,000 dhomash. Projekti i parë do të jetë një resort luksoz në ishullin e vetëm të Shqipërisë, Sazanin, një bastion i ish-sovjetikëve. Tjetri cilësohet si qytet i ri nga ata që e kundërshtojnë dhe do të shtrihet në plazhin dhe zonën pyjore të Zvërnecit.
Planet për mega-resortet e reja turistike u njoftuan për herë të parë në mars, menjëherë pasi parlamenti i Shqipërisë ndryshoi një ligj që lejonte qeverinë të japë leje ndërtimi në zonat e mbrojtura për resortet me pesë yje.
Ligji 21/2024, siç njihet zyrtarisht, është kritikuar ashpër nga ambientalistët, të cilët pretendojnë se projektet dhe një aeroport i ri aty pranë do të shkatërrojnë habitatet e kafshëve të egra.
Vendasit gjithashtu i frikësohen ndikimit që zhvillimi i ishullit do të ketë në vendet e punës. Një nga nxitësit më të mëdhenj të turistëve janë udhëtimet me varka rreth ishullit. Reklamat për udhëtime për në Sazan mbushin shëtitoren. Ka rreth 50 varka turistike me qindra vende pune që mbështeten në to, por vendasit kanë frikë se këto do të detyrohen të ndalojnë sipas planeve luksoze.
Banorët më paranojakë të Vlorës kanë frikë të heqin dorë nga një ishull i rëndësishëm mbrojtjeje. “Kemi dy luftëra të mëdha që po zhvillohen. Tani nuk është koha për të hequr dorë nga baza jonë më e mirë ushtarake bregdetare”, thotë një vendas.
Në mars të këtij viti Rama u akuzua për shtyrjen e një gazetareje që e pyeti për projektet.
Anëtari i partisë opozitare në parlamentin shqiptar Agron Shehaj, tha për Neë York Times se procesi i zgjedhjes së një zhvilluesi kishte mungesë transparence.
Rekordi i parë i vizitës së Kushnerit në Shqipëri ishte me Ivanka Trump në verën e vitit 2021. Ai gjithashtu vizitoi vendin në vitin 2023, i shoqëruar jo vetëm nga gruaja e tij, por nga Richard Grenell, një ish-zyrtar i administratës Trump, i cili ndonjëherë shërbeu si ambasador i SHBA në Gjermania, ushtruesi i detyrës së drejtorit të inteligjencës kombëtare dhe i dërguari presidencial i administratës Trump për Ballkanin Perëndimor.
Ata janë fotografuar me kryeministrin shqiptar Edi Rama në Tiranë:
Në shtator, kryetari i Komitetit të Financave të Senatit, Ron Ëyden publikoi një letër ku pretendonte të zbulonte detaje në lidhje me projektet, duke përfshirë faktin se Affinity ka mbledhur deri në 157 milion dollarë (120 milion £) tarifa nga klientët e huaj – me 87 milion dollarë (67 milion £) e asaj që vjen nga qeveria saudite.
Për më tepër, Ëyden ka pohuar se zyrtarët e qeverisë shqiptare dhe serbe iu afruan në mënyrë proaktive kompanisë me propozime për projekte të pasurive të paluajtshme në vendet e tyre. Ky lajm ka habitur edhe në Shqipëri, një vend i dyshimtë për marrëveshjet, që përfshijnë edhe qeverinë.
Komiteti i Financave i Senatit të SHBA vazhdoi të ngrejë frikën se investimet e fondit të pasurisë sovrane do t’u japin qeverive të huaja ndikim mbi familjen Trump.
Ai gjithashtu pretendoi se Affinity nuk ka prodhuar asnjë kthim nga investimi që nga korriku 2024.
Ëyden kërkoi kopje të të gjitha komunikimeve midis punonjësve të Affinity dhe anëtarëve të familjes Trump në lidhje me projektet. Hetimi i Komisionit të Financës po vazhdon.
Vilat Trump
Vlora shtrihet në bregdetin jugor të Shqipërisë në pikën e takimit të detit Adriatik dhe Jon. Qyteti i tretë më i madh i vendit është krenar që Deklarata e Pavarësisë së Shqipërisë u nënshkrua këtu në vitin 1912. Një monument i madh të gjendet në qendër që feston ditën historike të nëntorit.
Në horizont, me pamje nga baret e plazhit, është xhevahiri në kurorën e planeve të Kushnerit – ishulli i Sazanit, të cilit po i referohen lokalisht si “ishulli i Trump”.
“Ishulli i Sazanit është një nga vijat bregdetare më të pacenuara dhe unike që kam parë kudo në botë”, tha Kushner për Bloomberg në fillim të këtij viti.
Ydjon Vorpsi është një koordinator projekti për Mbrojtjen dhe Ruajtjen e Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA) dhe një nga shumë që thonë se do të luftojnë kundër planeve. Ai tha se projekti në Zvërnec do të jetë më shumë si një qytet me mijëra vila, duke shtuar se ishte “e turpshme” që një vend të shesë ishullin e tij të vetëm.
Duke ngritur shqetësimet se si erdhën planet, Vorpsi tha: “Kur qeveria ndryshoi ligjin për zonat e mbrojtura, ata hapën rrugën ligjore për planet e Kushnerit, por ka kaq shumë boshllëqe në ligj.”
Ai shtoi: “Autoritetet po e tregojnë këtë si një lajm të madh, por nuk është ashtu. Ka shumë mundësi më të mira si me ishullin ashtu edhe me kontinentin. Duke marrë parasysh të gjithë faktorët dhe rëndësinë e habitatit dhe duke e krahasuar atë me vendet e punës që ofron zhvillimi për vendasit, nuk është asgjë. Efekti negativ në ekosistem dhe njerëzit përreth do të goditen rëndë. Të gjithë fshatrat dhe bizneset përreth do të bëhen fantazma për këtë qytet të ri.”
I pyetur në lidhje me pretendimet e Komisionit të Senatit të SHBA se qeveria shqiptare ishte pala që iu afrua Affinity, Vorpsi tha se nuk ishte i befasuar, duke shtuar: “Ajo që po ndodh në Shqipëri është se ne shohim partitë politike duke luftuar me njëra-tjetrën mbi atë se sa investime mund të bëjnë. Qeveria bazohet në imazh. Ata duan aeroportin më të madh në Ballkan, duan emra të mëdhenj. Në këtë rast, emri i madh ishte [Jared] Kushner.
Vorpsi vë në dukje planet e afërta për aeroportin e Vlorës, që do të përfundojë në mars 2025, si krijimi i një precedenti.
Annette Spangenberg, nga grupi i konservimit me bazë në Gjermani, EuroNatur, tha se ambientalistët janë shumë të shqetësuar për zhvillimin në përgjithësi dhe kanë frikë se po promovojnë turizmin masiv që nuk është i qëndrueshëm, duke shtuar se “duket si një enigmë e madhe që bashkohet pjesë-pjesë”.
Letra nga senatori Ëyden, e publikuar në fund të shtatorit, ka emocionuar ata që kundërshtojnë planet, me mediat lokale që raportojnë se mund t’i anulojë ato krejtësisht.
Arben Kola, një udhërrëfyes i pavarur shqiptar që punon në të gjithë vendin, ka ngritur më parë frikën për përzgjedhjen dhe ndërtimin e “vilave të Trump”:
Ai thotë: “Një pjesë e publikut është i verbër ndaj rrezikut që sjellin këto zhvillime, njerëzit në Vlorë nuk duan të flasin për këtë nga frika. Ata nuk mund të ngrenë shqetësime nga frika se mos humbasin bizneset e tyre.
“Mënyra se si funksionon turizmi për Sazanin për momentin është se ndihmon në ruajtjen e natyrës dhe jo në dëmtimin e saj. Nuk duhet ta ndryshojmë këtë.”
Ai shton: “Unë jam guidë turistike, e di se çfarë lloj turizmi sjell punë. Këto plane nuk do të sjellin vende pune. Ne duhet të zhvillojmë ishullin për vendasit, ka ndërtesa në Sazan që mund të rindërtohen, duhet t’i paraqesim si një pjesë të rëndësishme të historisë sonë.
Në fillim të këtij viti, kryebashkiaku i Vlorës, Ermal Dredha tha se ai e mirëpriti projektin e Kushnerit, duke i thënë Reuters se kishte në plan ta kthente qytetin në një “destinacion turistik të nivelit të lartë”.
Brunilda Licaj, pedagoge e turizmit në Universitetin Aleksander Moisiu, gjithashtu ka mirëpritur planet, duke shtuar se Shqipëria duhet të “evoluojë” nëse dëshiron të arrijë potencialin e saj turistik.
“Është një ide e mirë për Vlorën; është një projekt i bukur. Është një zhvillim për të ardhmen. Është një pozitiv për shqiptarët, po sjell një lloj të ri turizmi në vend dhe bashkë me të edhe të ardhura të reja për banorët vendas”, tha ajo.
Licaj pretendon se ka një përpjekje për të sjellë më shumë jahte në Shqipëri për të konkurruar me Kroacinë dhe Greqinë fqinje. Marina të reja po ndërtohen në të gjithë Shqipërinë, përfshirë Vlorën. Licaj ka hapur së fundmi një muze në Durrës, 90 minuta në veri të Vlorës, duke zbuluar një anë të errët të historisë së turizmit të Shqipërisë. “Peeping Tourist Museum” ekspozon të kaluarën e qeverisë për gjurmimin e vizitorëve në vend.
Për ata që janë në industri, një rritje e ardhshme e turizmit shqiptar nuk është befasi. Ky vend ishte hiperbolizuar më parë si “Koreja e Veriut e Evropës”. Me të njëjtën hiperbolë, tani përshkruhet si “Maldivet e Ballkanit”.
Në fillim të këtij viti, ministrja e turizmit të Shqipërisë, Mirela Kumbaro, tha për The Independent: “Ne po synojmë një turizëm të nivelit të lartë në Shqipëri”. Ajo tha se qeveria “po nxit për hotele me katër dhe pesë yje me emra ndërkombëtarë”.
Koha do të tregojë nëse planet e Trump dhe Kushner do të jenë pjesë e zgjerimit. Ndërkohë, vlonjatët presin rezultatin e hetimeve mijëra kilometra larg për të vendosur për të ardhmen e qytetit të tyre./Përshtati Ditar.al
