Ndërsa pjesa tjetër e Evropës debaton për sigurinë dhe fushëveprimin e inteligjencës artificiale, Shqipëria po e shfrytëzon atë për të përshpejtuar pranimin e saj në BE.
Madje po shqyrton edhe një ministri të drejtuar nga inteligjenca artificiale.
Kryeministri Edi Rama përmendi inteligjencën artificiale muajin e kaluar si një mjet për të zhdukur korrupsionin dhe për të rritur transparencën, duke thënë se teknologjia së shpejti mund të bëhet anëtari më efikas i qeverisë shqiptare.
“Një ditë, mund të kemi edhe një ministri të drejtuar tërësisht nga IA”, tha Rama në një konferencë për shtyp në korrik, ndërsa diskutonte për dixhitalizimin. “Në këtë mënyrë, nuk do të kishte nepotizëm apo konflikte interesi”, argumentoi ai.
Zhvilluesit vendas mund të punojnë edhe drejt krijimit të një modeli IA për t’u zgjedhur si ministër, gjë që mund ta çojë vendin drejt “të parit që do të ketë një qeveri të tërë me ministra të IA-së dhe një kryeministër”, shtoi Rama.
Ndërsa nuk janë ndërmarrë hapa zyrtarë dhe puna e Ramës nuk është ende zyrtarisht e hapur, kryeministri tha se ideja duhet të merret seriozisht në konsideratë.
Ben Blushi, një ish-politikan i partisë në pushtet dhe autor me një interes të madh për IA-në, tha se beson se nuk ka asgjë për t’u frikësuar nga teknologjia dhe se shtetet e drejtuara nga IA janë një mundësi reale që mund ta përmbysë konceptin tonë të demokracisë.
“Pse duhet të zgjedhim midis dy ose më shumë opsioneve njerëzore nëse shërbimi që marrim nga shteti mund të bëhet nga IA?” tha Blushi. “Shoqëritë do të drejtohen më mirë nga IA sesa nga ne, sepse ajo nuk do të bëjë gabime, nuk ka nevojë për rrogë, nuk mund të korruptohet dhe nuk ndalet së punuari.”
Shqipëria është përballur prej kohësh me korrupsionin në të gjitha aspektet e shoqërisë dhe politika nuk bën përjashtim. Partia në pushtet ka parë një numër të konsiderueshëm zyrtarësh të akuzuar dhe të dënuar për korrupsion. Lideri i opozitës Sali Berisha aktualisht po përballet me një gjyq për korrupsion dhe ish-kryeministri dhe presidenti Ilir Meta është pas hekurave.
IA tashmë në lojë
IA është një mjet, jo një mrekulli, sipas Jorida Tabakut, një anëtare e parlamentit shqiptar me Partinë Demokratike në opozitë. Ajo tha se në duart e duhura, ajo mund të transformojë qeverisjen – por se në duart e gabuara, ajo bëhet “një maskim dixhital për të njëjtin mosfunksionim të vjetër”.
Ndërsa ajo mbështet inovacionin dixhital dhe IA-në, Tabaku tha se i gjithë sistemi i qeverisjes ka nevojë për një rivendosje përpara se IA të mund të zbatohet.
IA tashmë po përdoret në administratë për të menaxhuar çështjen e vështirë të prokurimit publik, një fushë që BE i ka kërkuar qeverisë ta mbështesë, si dhe për të analizuar transaksionet tatimore dhe doganore në kohë reale, duke identifikuar parregullsitë.
Inteligjenca artificiale po përdoret tashmë në administratë për të menaxhuar çështjen delikate të prokurimit publik, një fushë që BE-ja i ka kërkuar qeverisë ta mbështesë, si dhe për të analizuar transaksionet tatimore dhe doganore në kohë reale, duke identifikuar parregullsitë. Territori i vendit po monitorohet gjithashtu nga dronë inteligjentë dhe sisteme satelitore, të cilët përdorin inteligjencën artificiale për të kontrolluar për paligjshmëri në vendet e ndërtimit dhe plazhet publike, si dhe për plantacione kanabisi në zona më rurale.
Për më tepër, ka plane për të përdorur inteligjencën artificiale për të luftuar problemet në rrugët e Shqipërisë duke përdorur teknologjinë e njohjes së fytyrës për të dërguar në mënyrë dixhitale një kërkesë në telefonin e shoferit për të ngadalësuar, si dhe për të dërguar detajet e gjobave për tejkalim shpejtësie. Vendi aktualisht ka një nga normat më të larta të aksidenteve fatale rrugore në Evropë, kryesisht për shkak të tejkalimit të shpejtësisë.
Ekzistojnë gjithashtu aspirata për të përdorur inteligjencën artificiale në kujdesin shëndetësor, arsim dhe identifikimin dixhital të qytetarëve.
Por Tabaku tha se duhet të ketë konsultim publik dhe qartësi rreth mënyrës se si do të zbatohet teknologjia, sa kushton — dhe më e rëndësishmja, kush i programon algoritmet.
“Nëse të njëjtët aktorë që përfituan nga tenderët e korruptuar janë ata që programojnë algoritmin, atëherë nuk po shkojmë drejt së ardhmes. Po e lidhim të kaluarën. Nuk mund ta rregullosh një sistem të manipuluar duke e vendosur në cloud. Në një vend ku 80 përqind e buxhetit kalon përmes kontratave publike — dhe një e treta shpërndahet pa konkurrencë të vërtetë — inteligjenca artificiale nuk do ta pastrojë korrupsionin. Thjesht do ta fshehë atë më mirë,”- tha Tabaku.
Hej Siri, sa shpejt mund të anëtarësohemi në BE?
Shqipëria bëri bujë në vitin 2024 kur kryeministri njoftoi se inteligjenca artificiale po përdorej për ta ndihmuar Shqipërinë në rrugën e saj drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Pas hapjes zyrtare të negociatave në vitin 2022, vendi filloi të përafrohej me acquis të BE-së, që përfshin rreth një çerek milioni faqesh me ligje, rregulla dhe standarde. Me fitoren dërrmuese të Ramës në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 2025 me një kandidaturë që trumbetonte anëtarësimin në BE deri në vitin 2030, gara për të përfunduar punën ka filluar.
Ideja është që inteligjenca artificiale të kujdeset për përkthimin dhe më pas të bëjë punën e vështirë të identifikimit të divergjencave në ligjet kombëtare dhe të BE-së — hera e parë që është përdorur në procesin e anëtarësimit në BE.
Shqipëria ka krijuar partneritet me Mira Muratin, ish-drejtoreshën kryesore të teknologjisë së OpenAI dhe krijuesen e ChatGPT, e cila ka lindur në jug të Shqipërisë.
“Ne kontaktuam me të javën e parë pas lançimit të ChatGPT, kur u njoftuam për ekzistencën e tij. Falë këtij bashkëpunimi, negociatat me BE-në po zhvillohen me ndihmën e inteligjencës artificiale,”- tha kryeministri.
Rama vuri në dukje se Kroacisë iu deshën shtatë vjet për të përfunduar procesin — ndërsa Shqipëria synon ta bëjë këtë proces brenda pesë vitesh, duke përfunduar dokumentacionin deri në vitin 2027.
Odeta Barbullushi, një ish-këshilltare e Ramës për integrimin në BE dhe profesoreshë në Kolegjin e Evropës në Tiranë, u pajtua se “vëllimi i përgjithshëm i acquis të BE-së është i madh dhe numri i stafit të nevojshëm për ta përkthyer këtë në një mënyrë tradicionale do të ishte masiv”.
“Për detyrat e përkthimit teknik, inteligjenca artificiale mund të jetë “e dobishme” dhe “të përshpejtojë vërtet” procesin. Por nuk mund ta bëjë të gjithë punën. Procesi i miratimit dhe përafrimit aktual me acquis të BE-së është në thelb një proces politik dhe si i tillë, ka nevojë për mbikëqyrje politike dhe orientim politik”, tha Barbullushi.
Kompania e Ramës dhe Muratit, Thinking Machines, nuk iu përgjigj kërkesës për koment.
Nëpunës publikë virtualë dhe udhëheqës të vegjël
Shtytja e inteligjencës artificiale vjen në një kohë kur Shqipëria ka një fokus më të gjerë në dixhitalizimin e saj. Rama njoftoi në korrik se dëshiron që vendi të jetë pa para në dorë deri në vitin 2030, duke kaluar në pagesa vetëm dixhitale. Vendi gjithashtu kohët e fundit ka zhvendosur 95 përqind të të gjitha shërbimeve për qytetarët në internet përmes një portali të quajtur e-Albania. Pasi hyjnë në platformë, përdoruesit përshëndeten nga një “nëpunës publik virtual” që i ndihmon. Ndërsa disa sulme kibernetike nga Irani kanë goditur platformën dhe disa qytetarë të moshuar kanë pasur vështirësi ta përdorin. Rama thotë se ajo ka menaxhuar rreth 49 milionë transaksione në 5 vjet, duke kursyer më shumë se 600 milionë euro për 2.4 milionë shqiptarë në vend dhe 2.8 milionë në diasporë.
Por inteligjenca artificiale nuk po përdoret vetëm për qëllime praktike në Shqipëri. Në maj, rreth 47 krerë shtetesh dhe qeverish nga e gjithë Evropa mbërritën në Tiranë për samitin e Komunitetit Politik Evropian dhe u argëtuan duke parë një video gati dy-minutëshe të vetes së tyre si foshnja që uronin mirëseardhjen në gjuhën e tyre amtare.
Disa prej kryeministrave buzëqeshën, të tjerë mbetën me fytyra të mpira. Mediat ndërkombëtare u magjepsën nga përdorimi i çuditshëm i inteligjencës artificiale në një ngjarje zyrtare. Por përtej gjërave argëtuese dhe të errëta, nuk është e qartë nëse Shqipëria ka kapacitetin e duhur për të ndërmarrë këtë hap.
Gerond Taçi, një ekspert vendas i inteligjencës artificiale, tha se vendit i mungojnë ekspertiza, njerëzit, njohuritë, qendrat e të dhënave dhe paratë.
“Zbatimi i një teknologjie të tillë do të kërkojë gjithashtu një plan hap pas hapi me kontrolle dhe ndryshime ligjore të përshtatshme, për të mos përmendur një plan për rimëkëmbjen nga fatkeqësitë. Por nuk ka rrugë tjetër. Përshtatja duhet të ecë përpara dhe populli shqiptar duhet të jetë i vetëdijshëm për këtë dhe të jetë gati për tranzicionin,”- tha Taçi.