Brussels- Signal
Ka shumë skepticizëm nga të gjitha anët për mundësinë që diplomacia e Donald Trump-it të sjellë një përparim në përfundimin e luftës në Ukrainë. Opinioni elitar duket se e ka dhënë tashmë verdiktin e vet: Samiti në Alaskë ishte një triumf për Putinin – ai fitoi në aspektin e imazhit, hoqi nga tavolina kërkesat evropiane për armëpushim dhe siguroi një pezullim të sanksioneve të reja amerikane – ndërsa Trump nuk mori asgjë. Rusët, na thuhet, mbeten të palëkundur në kërkesat e tyre maksimaliste dhe bisedimet nuk po çojnë askund. Por a është e vërtetë kjo?
Fakti që negociatat ende vazhdojnë, privatisht, është ndoshta një shenjë se mbetet hapësirë për përparim. Kritikët pëlqejnë të theksojnë se kjo është thjesht një taktikë vonuese ruse, se ata kurrë nuk kishin ndërmend të bënin kompromis dhe se Putini thjesht dëshiron të vazhdojë luftën. Por negociatorët amerikanë do të ishin gjithashtu të vetëdijshëm për këtë skenar; megjithatë, ata qartë kanë arsye për të vazhduar të flasin me rusët. Dhe arsyet mund të jenë vetëm se, sado të vështira të jenë problemet në fjalë, disa zgjidhje krijuese duhet të jenë gjithashtu në lojë; ato shpesh janë, në negociata të mëdha. Duhet të mendoni jashtë kornizave.
Disa propozime të papritura kanë dalë tashmë. Thuhet se është diskutuar mundësia e paqeruajtësve kinezë. Një ushtri e mbështetur nga amerikanët e kontraktorëve privatë ushtarakë – mercenarë – tani po përmendet si një alternativë ndaj trupave të NATO-s në terren, me qëllim garantimin e sigurisë së Ukrainës pas luftës. Dhe ekziston një sugjerim për krijimin e një “zone tampon” me gjerësi 40 km (disa thonë, deri në 100 km) kur të ndalen luftimet. Kërkimi për një marrëveshje është shumë i vazhdueshëm, pavarësisht se çfarë tjetër po ndodh në fushën e betejës ose jashtë saj.
Rastësisht, si këndvështrimi kinez ashtu edhe ideja e zonës së demilitarizuar (DMZ) u paraqitën në këtë rubrikë pikërisht dy vjet më parë. Në atë artikull argumentova se çdo marrëveshje paqeje e qëndrueshme për Ukrainën do të kërkonte pesë elementë. Së pari, një zgjidhje territoriale. Së dyti, neutraliteti i Ukrainës dhe anëtarësimi në BE. Së treti, një DMZ “në një shkallë të paparë – ndoshta dhjetëra apo edhe qindra kilometra në gjerësi”. Së katërti, një traktat për kontrollin e armëve ndoshta në nivelin e Traktatit të viteve 1990 për Forcat e Armatosura Konvencionale në Evropë. Së fundmi, një mision paqeruajtës i udhëhequr nga OKB-ja, më i madhi ndonjëherë, ndoshta mbi 60,000 trupa. Më e rëndësishmja, do të duhej të përfshinte aleatë si të Ukrainës ashtu edhe të Rusisë – prandaj theksojnë paqeruajtësit kinezë.
Nga të gjitha këto, marrëveshja territoriale është padyshim më e ndërlikuara. Çështjet e të drejtave të tokës dhe zotërimit ngjallin pasionet më të thella dhe më të vjetra në një komb dhe mbartin një ngarkesë unike psikologjike dhe politike. Nuk është çudi që kjo është ajo që duket të jetë vështirësia kryesore në negociata, me garancitë e sigurisë për Ukrainën në vendin e dytë. Si mund të pranojë ndonjë udhëheqës ukrainas të ndahet nga territori kombëtar pas kaq shumë sakrificash?
Duke lënë mënjanë emocionet, problemi është i thjeshtë. Përveç Krimesë, në tetor 2022 Rusia aneksoi zyrtarisht katër rajone ukrainase. Ajo nuk i kontrollon ato plotësisht: ajo pushton pothuajse të gjithë Luganskun, rreth 70 përqind të Donetskut dhe Zaporozhjes, dhe rreth 60 përqind të Khersonit. Rusët mbajnë edhe pjesë të tjera më të vogla të Ukrainës, por vetëm katër rajonet i nënshtrohen pretendimeve të qarta ligjore dhe politike. Ekziston edhe Krimea, por humbja e saj që nga viti 2014 tani është pranuar gjerësisht de facto dhe nuk duket të jetë një pengesë e veçantë në bisedimet aktuale.
Sipas ligjit rus, nëse jo ndërkombëtar, të katër rajonet tani janë territor rus. Për më tepër, edhe para luftës në vitin 2020, Rusia miratoi një amendament kushtetues që ndalon lëshimin e çdo territori pasi ai të jetë shpallur pjesë e Rusisë. Pra, Moska këmbëngul zyrtarisht që Ukraina të lirojë plotësisht katër oblastet e aneksuara si pjesë e çdo marrëveshjeje paqeje, pavarësisht se ku është vija e frontit. Është një situatë absurde, por ne jemi aty ku jemi.
Pa dyshim, e vetmja mënyrë për ta kaluar këtë është një lloj mashtrimi ose “zgjidhjeje krijuese”. Asnjëra palë nuk mund të dorëzohet hapur në këtë pikë dhe të njohë pretendimin e palës tjetër mbi oblastet ose të heqë dorë nga e veta. Duke pasur parasysh pozicionin e saj më të dobët, Ukraina mund të pranojë një ndarje territoriale de facto bazuar në vijën ekzistuese të frontit, në emër të “realitetit të fushëbetejës”. Por ajo nuk mund të pranonte dorëzimin e territorit të papushtuar armikut, madje as në një marrëveshje “shkëmbimi tokash” për zona të tjera të mbajtura nga Rusia në Sumy ose Kharkov, siç propozoi Presidenti Trump.
Në rastin e Rusisë, ka të ngjarë të ketë më shumë fleksibilitet në këtë pikë. Ajo mund të ketë më shumë hapësirë për të vepruar, madje edhe sipas kushteve të veta ligjore, sesa duket. Dorëheqja ndaj kërkesës për pjesën tjetër të Donetskut, për shembull, mund të paraqitet nga Moska si thjesht “rregullim kufitar” i një oblasti dhe jo si ndërprerje e plotë territoriale.
Është interesante që ligjet individuale të aneksimit të nënshkruara nga Putini me secilin prej katër rajoneve e lënë të paqartë çështjen e shtrirjes së tyre të saktë territoriale. Ato i referohen vetëm “kufijve ekzistues në datën e pranimit” në Rusi dhe “datës së formimit” si njësi administrative të Rusisë (dy gjëra të ndara). Gjithashtu, do të ketë një periudhë “kalimtare” deri më 1 janar 2026 për inkorporim të plotë, që potencialisht do të thotë një dritare në të cilën kufijtë nuk janë të përcaktuar ligjërisht. Opinioni global duket se mendon se aktet e aneksimit të Moskës krijojnë fakte të qarta dhe të pakthyeshme. Tekstet ligjore të vetë Rusisë sugjerojnë të kundërtën, megjithëse kjo mund të mos thotë shumë pasi çështja është në thelb politike, jo ligjore.
Edhe nëse rusët i përmbahen maksimalizmit të tyre ligjor, megjithatë, ka mundësi të tjera për ta shmangur çështjen. Sado tronditëse që mund të tingëllojë në një epokë populizmi sovranist, “sovraniteti” në lidhje me qeverisjen dhe autoritetin territorial është një term shumë më i butë nga sa e imagjinojnë shumica e njerëzve. Ndërsa ideja e shteteve sovrane që ekzistojnë brenda kufijve sovranë është normë në marrëdhëniet ndërkombëtare, ka shumë devijime nga ky model ideal. Dhe shumica e tyre janë gjithashtu të rrënjosura në kërkimin për të zgjidhur luftërat e kaluara.
Ato variojnë nga Mandatet e Lidhjes së Kombeve pas Luftës së Parë Botërore, siç është Mandati i Palestinës ose Saari, deri te qytetet e lira (si Danzigu), zonat ndërkombëtare (Tangier i vjetër) ose bashkëpronësitë (p.sh. Distrikti i Brçkos në Bosnjë, i formuar në vitin 1999 me sovranitet të ndarë nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Serbia). Ekzistojnë gjithashtu regjime të veçanta të bazuara në traktate (p.sh. Svalbard, Antarktida), territore të marra me qira, një larmi e tërë marrëveshjesh të Zonave të Demilitarizuara (DMZ) e kështu me radhë. Çdo gjë është e mundur sipas “kornizës” së imagjinuar të së drejtës ndërkombëtare, dhe një pjesë e kësaj mund të zbatohet në Ukrainë.
Por realisht, duke pasur parasysh rrethanat, duket se ekziston vetëm një lloj zgjidhjeje e qëndrueshme për problemin e pjesëve të papushtuara të katër oblasteve që Rusia i pretendon dhe Ukraina (me të drejtë) nuk dëshiron të heqë dorë. Kjo është krijimi i një Zone të Demilitarizuar të gjerë prej mbi 60 km në secilën anë të vijës së frontit nën një lloj regjimi ndërkombëtar kontrolli dhe sigurie. Kjo gjerësi do të mbulonte gjerësisht distancën e mbetur nga linjat ekzistuese ruse deri në kufijtë e brendshëm ukrainas të Donetskut, Zaporozhjes dhe Khersonit. Moska teknikisht nuk do t’i jepte Ukrainës asnjë territor që ka aneksuar; as Kievi nuk do t’i lejonte rusët të marshonin në territorin aktualisht të papushtuar.
Gjetja e një marrëveshjeje kompromisi në të gjitha elementët e kërkuar për një marrëveshje paqeje në Ukrainë – në kushtet aktuale – është ndoshta një nga detyrat e ndërlikuara në historinë e shtetbërjes moderne. Suksesi do të vijë vetëm duke menduar jashtë kornizave dhe duke qenë të përgatitur për të marrë zgjidhje të papara më parë. Ende mbetet për t’u luajtur.