Ka qenë një vit i mirë për arin. Një mori ngjarjesh të trazuara në ekonominë globale kanë çuar çmimet e këtij ‘malli’ të shndritshëm në nivele rekord në vitin 2025.
Në një botë tarifash dhe konfliktesh ndërkombëtare, ari u pëlqen investitorëve si një nga asetet e pakta të qëndrueshme të mbetura. Të gjithë duan një pjesë të aksionit, nga bankat qendrore te institucionet e mëdha si fondet spekulative dhe investitorët me pakicë. Por pak veta e dinë nga vjen ari i tyre, ose shumë për konfliktet që mund të jetë duke nxitur në vendet ku nxirret.
Për qeveritë e rajonit Sahel të Afrikës Perëndimore, rreziqet janë edhe më të larta. Ari është një litar shpëtimi për juntat ushtarake të Burkina Fasos, Malit dhe Nigerit, të cilat janë të rrethuara nga kryengritjet xhihadiste, izolimi rajonal dhe shkatërrimet e ndryshimeve klimatike.
“Meqenëse çmimet e arit kanë qenë në një nivel historik… qeveritë ushtarake shpresojnë se do të jenë në gjendje të përfitojnë drejtpërdrejt”, tha për BBC-në Beverly Ochieng, një studiuese e lartë në firmën globale të konsulencës Control Risks.
Së bashku, tre shtetet e Sahelit prodhojnë rreth 230 ton ar në vit, sipas vlerësimeve të Këshillit Botëror të Arit, ose rreth 15 miliardë dollarë (11 miliardë paund) me çmimin aktual të tregut.
Mungesa e të dhënave për minierat artizanale dhe në shkallë të vogël të arit do të thotë se kjo shifër është ndoshta një nënvlerësim.
Prodhimi i kombinuar i arit në këto tre shtete tejkalon çdo vend tjetër në Afrikë, duke e bërë rajonin Sahel një kontribues të madh global në tregun e arit.
Qeveritë thonë se të ardhurat nga sektori fitimprurës po u sjellin përfitime qytetarëve përmes rritjes së “sovranitetit” – megjithëse firmat ruse po rrisin pjesëmarrjen e tyre në industri në kurriz të firmave në pronësi perëndimore.
Për shembull, udhëheqësi i juntës së Malit, Gjenerali Assimi Goïta, vendosi gurin e themelit muajin e kaluar për një rafineri ari, në të cilën një konglomerat rus, Grupi Yadran, do të ketë një pjesëmarrje minoritare. Rafineria thuhet se do të krijojë 500 vende pune direkte dhe 2,000 vende pune indirekte.
Burkina Faso po ndërton gjithashtu rafinerinë e saj të parë të arit dhe ka ngritur një kompani shtetërore minerare, duke kërkuar që firmat e huaja t’i japin asaj një pjesëmarrje prej 15% në operacionet e tyre lokale dhe të transferojnë aftësi te njerëzit e Burkina Fasos.
Fushatat mediatike të rreme të inteligjencës artificiale janë nisur madje për të festuar sundimtarin ushtarak karizmatik 37-vjeçar të vendit, Kapiten Ibrahim Traoré, për komandimin e një burimi kaq të rëndësishëm të ardhurash për kombin.
“Nxjerrja e arit nga dheu më i thellë. Por shpirtrat janë të pasur dhe të vërtetë”, këndon Rihanna e gjeneruar nga inteligjenca artificiale në një këngë të kohëve të fundit, duke i derdhur lavde Kapiten Traoré-s me elegancë dhe të auto-akorduar.
Realiteti është shumë i ndryshëm, sipas znj. Ochieng, e cila shpjegoi se Burkina Faso dhe fqinjët e saj kanë nevojë për para të shpejta për të financuar fushatat kundër kryengritjes.
Në rastin e Malit, shumica e kësaj i është dhënë mercenarëve rusë, përfshirë Grupin Wagner dhe pasardhësin e tij, Korpusin e Afrikës, i cili është nën komandën e ministrisë së mbrojtjes të Rusisë.
Korpusi i Afrikës ka qenë i përfshirë në trajnime ushtarake në Burkina Faso, por junta zyrtarisht mohon praninë e saj.
“Shumë pak [nga të ardhurat nga ari] do të shkojnë tek malianët dhe burkinabet”, i tha ai BBC-së, duke shtuar se në fakt vetë kryengritësit e armatosur mund të përfitojnë nga ari.
Që nga grushti i shtetit në Mali në vitin 2021, taktikat brutale të qeverisë kundër komuniteteve të dyshuara se strehojnë ose simpatizojnë xhihadistët janë rritur, duke shtyrë më shumë civilë të bashkohen me grupet që ata luftojnë.
Jamaat Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM), një degë e al-Kaedës, e cila është grupi më aktiv xhihadist në rajon, organizoi një numër të paparë sulmesh që synonin ushtrinë e Burkina Fasos gjatë gjysmës së parë të vitit 2025, një shenjë e forcës në rritje të grupit.
Grupet e armatosura gjithashtu po përfitojnë nga rritja e oreksit global për ar.
Një pjesë e madhe e minierave të arit në Sahel vjen nga sektori artizanal dhe në shkallë të vogël, i cili shpesh është informal, që do të thotë se zhvillohet në vende pa licencë dhe të padeklaruara larg mbikëqyrjes qeveritare, sipas një raporti të vitit 2023 mbi minierat e arit në Sahel nga Zyra e Kombeve të Bashkuara për Drogën dhe Krimin (UNODC).
Grupet e armatosura, duke përfshirë grupet xhihadiste, dhe qeveritë e Sahelit janë në konkurrencë për kontrollin mbi shumë nga këto miniera të vogla ari.
Ari siguron një burim të rëndësishëm të ardhurash për grupet militante, të cilat duket se po zgjerojnë ndikimin e tyre territorial si në Mali ashtu edhe në Burkina Faso.
UNODC beson se shumica e arit nga ky lloj minierash përfundon në Emiratet e Bashkuara Arabe (EBA), një qendër globale për rafinimin dhe tregtimin e arit.
“Ju shihni mbivendosje të grupeve ekstremiste të dhunshme që lëvizin drejt zonave të prodhimit artizanal për kontroll,” tha Dr. Vines.
Rritja globale e çmimeve të arit mund të jetë duke e zgjatur dhe përkeqësuar konfliktin në Sahel – por, për fat të keq për gërmuesit në minierat artizanale të arit, kjo nuk ka çuar në rritjen e pagave të pronarëve të tyre.
Një minator ari në rajonin verior Kidal të Malit pranoi t’u përgjigjej pyetjeve me shkrim nga BBC me kusht anonimiteti, nga frika e sigurisë së tij.
Ai vlerësoi se, në një “ditë të mirë”, ai fiton 10,000 deri në 20,000 franga CFA, ose afërsisht 18 deri në 36 dollarë (13 deri në 26 paund).
Shuma që ai paguhet nuk është rritur së bashku me çmimet globale të arit, tha ai.
“Çmimet u rritën, por fitimi shtesë u shkon pronarëve të minierave… Është e rrezikshme dhe e pasigurt, por për shumë prej nesh, është e vetmja mundësi”, shtoi ai.
Dr. Vines, i cili më parë punoi si hetues i diamanteve të gjakut për OKB-në, është i shqetësuar se ari është bërë malli i ri kryesor i konfliktit në Afrikë.
Ai vuri në dukje se ari nuk ka marrë të njëjtën vëmendje ndërkombëtare si diamantet, të cilat nxitën gjakderdhje në disa shtete afrikane gjatë gjithë shekullit të 20-të, veçanërisht gjatë viteve 1990.
Ndërhyrja nga grupet e të drejtave të njeriut dhe OKB-ja çoi në krijimin e Skemës së Certifikimit të Procesit Kimberley në vitin 2003, e cila bëri shumë për t’i dhënë fund shitjes së të ashtuquajturve “diamante gjaku” në tregun e hapur.
Por përpjekjet për të goditur “arin e përgjakur” kanë qenë më pak të suksesshme.
Kjo është pjesërisht për shkak të mungesës së standardeve të unifikuara etike. Shoqata e Tregut të Arit në Londër (LBMA), një autoritet i madh në tregun e arit, kërkon që rafinerët të përmbushin standardet bazuar në udhëzimet e përcaktuara nga një organ global, Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OED).
Zbatimi i këtyre rregulloreve nga Emiratet e Bashkuara Arabe historikisht ka qenë i fragmentuar.
Në vitin 2021, vendi njoftoi standardet e veta për minierat etike të arit – megjithatë, kuadri mbetet vullnetar. Çështja e zbatimit ka shkaktuar tensione në të kaluarën midis shtetit të Gjirit dhe LBMA-së.
Teknologjia e gjurmimit përfaqëson një pengesë tjetër.
“Nuk ka ‘testim ADN-je’ për arin. Me shumë përpjekje, mund të gjurmoni diamantet para se të lëmohen dhe të priten… Por unë nuk kam parë mënyra për të gjurmuar origjinën e një copëze ari”, tha Dr. Vines.
Ari shkrihet në fazat e hershme të zinxhirit të vlerës, duke e bërë pothuajse të pamundur gjurmimin dhe lidhjen me zonat e mundshme të konfliktit, shpjegoi ai.
Dr. Vines beson se ka të ngjarë që një pjesë e arit të përgjakur nga Saheli të përfundojë në tregjet e Mbretërisë së Bashkuar.
“[Ari] shkrihet në Emiratet e Bashkuara Arabe, pastaj shkon në industrinë e prodhimit të bizhuterive, ose në stomatologji, ose në lingota. Një pjesë e tij padyshim që hyn në Mbretërinë e Bashkuar. Dhe sapo të jetë këtu, nuk ka asnjë mënyrë për të testuar se çfarë është.”
Një arsye tjetër pse do të jetë e vështirë të përsëriten sukseset e procesit Kimberley, sipas Dr. Vines, është sepse sistemi i certifikimit nuk ishte projektuar për t’u marrë me qeveritë shtetërore.
“Kimberley ishte projektuar për t’u marrë me aktorë të armatosur jo-shtetërorë në vende si Sierra Leone dhe Liberia,” tha ai.
Për momentin, rëndësia e arit për qeveritë e Sahelit dhe zbatimi i pjesshëm i standardeve etike të arit nënkuptojnë se malli ka të ngjarë të vazhdojë të ndryshojë duar, pavarësisht nga origjina e tij.
Për fat të keq për disa komunitete në Sahel, kjo mund të nënkuptojë pagesën për tregtinë e gjakut.