Stephen Wertheim- The Guardian
Nëse Shtetet e Bashkuara i bashkohen luftës së Izraelit për të përfunduar punën e Izraelit, do të hyjnë në një luftë me përmasa të panjohura kundër një vendi me 90 milionë banorë
Dy dekada më parë, ndërsa amerikanët debatonin nëse vendi i tyre duhet të pushtonte Irakun, një pyetje u shfaq më e madhja: a zotëronte Sadam Huseini armë shkatërrimi në masë? Nëse po, implikimi ishte që Shtetet e Bashkuara duhet të çarmatoseshin dhe të përmbysnin regjimin e tij me forcë ushtarake. Nëse jo, Uashingtoni mund ta mbante këtë mundësi në rezervë dhe të vazhdonte ta përmbante Huseinin përmes sanksioneve ekonomike dhe bombardimeve rutinë.
Me kalimin e kohës, pasojat e luftës në Irak i tejkaluan shumë kufijtë e debatit fillestar. Doli që Sadam Huseini nuk kishte armë shkatërrimi në masë. Por supozojmë se ai kishte zotëruar agjentët kimikë dhe biologjikë që pretendonin mbështetësit e luftës. Pushtimi i vendit të tij për të shkatërruar regjimin e tij do t’i kishte dhënë atij nxitjen më të madhe të mundshme për të përdorur armët më të këqija që kishte në dispozicion. Lufta do të kishte qenë po aq e gabuar – madje edhe më shumë, në fakt.
Për të njëjtën arsye, çështja e armëve të shkatërrimit në masë vështirë se shpjegon gjenezën e luftës apo pasojat e saj përfundimtare. Është e vërtetë që mbështetësit e pushtimit nuk donin që Sadam Huseini të ndërtonte arsenalin e tij të supozuar dhe potencialisht të bëhej bërthamor. Megjithatë, më e rëndësishmja është se ata panë një mundësi për të pohuar dominimin e Amerikës në skenën globale pasi vendi u godit më 11 shtator. Ata donin të rindërtonin Lindjen e Mesme dhe të demonstronin fuqinë amerikane. Dhe e bënë, por jo siç shpresonin.
Sot, qeveria e Shteteve të Bashkuara, nën Presidentin Donald Trump, po peshon përsëri nëse duhet të përdorë forcën ushtarake kundër një vendi të Lindjes së Mesme që nuk po përgatitej të sulmonte Shtetet e Bashkuara. Këtë herë pyetja vendimtare supozohet të jetë nëse Irani po ndërtonte një armë bërthamore dhe po arrinte një pikë të papërcaktuar pa kthim. Nëse përgjigjeni po, atëherë ju mbështesni sulmet e SHBA-së ndaj objekteve iraniane të pasurimit dhe ndoshta shumë gjërave të tjera. Në fund të fundit, Shtetet e Bashkuara kanë pohuar prej kohësh se Irani nuk mund të fitojë një armë bërthamore, dhe nëse ky qëllim nuk mund të arrihet me diplomaci – edhe nëse aleati i Amerikës, Izraeli, mund ta ketë prishur atë diplomaci – duhet të tentohet me forcë.
Publiku amerikan duhet t’i rezistojë një mendimi të tillë, i cili nuk ka kuptim. Irani, sipas inteligjencës amerikane, nuk ishte në prag të prodhimit të një pajisjeje bërthamore të përdorshme. Ai po i jepte vetes këtë mundësi, duke prodhuar uranium të pasuruar shumë, por ende nuk kishte vendosur të merrte një armë, e aq më pak të ndërmerrte hapat shtesë të nevojshëm për të ndërtuar një të tillë. Gjatë dy muajve të fundit, Irani kishte qenë në negociata diplomatike me administratën Trump, dhe të dyja palët dukeshin se po i afroheshin një marrëveshjeje që do të kufizonte në mënyrë drastike pasurimin e uraniumit nga Teherani dhe do të parandalonte çdo rrugë drejt bombës.
Pastaj Izraeli sulmoi. Ai veproi më pak për të parandaluar një bombë iraniane sesa për të parandaluar diplomacinë amerikane. Një marrëveshje e re bërthamore do të kishte hequr sanksionet mbi ekonominë e goditur të Iranit, duke e ndihmuar atë të rimëkëmbej dhe të rritej. Një marrëveshje do ta kishte stabilizuar pozicionin e Iranit në Lindjen e Mesme dhe potencialisht do ta kishte forcuar atë me kalimin e kohës. Pikërisht duke pasur sukses në parandalimin e Iranit nga bërja bërthamore, një marrëveshje do të kishte avancuar integrimin e Iranit në rajon, duke përshpejtuar afrimin e kujdesshëm që Teherani kishte arritur me rivalin e tij historik, Arabinë Saudite, gjatë dy viteve të fundit.
Marrëveshja specifike që po diskutohej, e cila parashikonte përfshirjen e Iranit në një konsorcium rajonal për pasurimin e uraniumit, do ta kishte nisur procesin. Që nga ajo pikë, kush e di: ndoshta Shtetet e Bashkuara mund të normalizojnë marrëdhëniet me Iranin dhe, pasi të heqin qafe armikun e tyre kryesor rajonal, më në fund të veprojnë sipas dëshirës së presidentëve të njëpasnjëshëm dypartiakë, përfshirë Trumpin, për t’u tërhequr nga Lindja e Mesme.
Ky ishte rezultati që do t’u kishte shërbyer më së miri interesave të Shteteve të Bashkuara. Ky ishte rezultati që Izraeli veproi për të parandaluar. Për Kryeministrin Benjamin Netanyahu, një Iran i frikshëm, i normalizuar dhe jo-bërthamor ishte kërcënimi që kishte më shumë rëndësi. Sulmi ndaj Iranit, në të kundërt, paraqiti një mundësi – për të paralizuar dhe ndoshta edhe përmbysur Republikën Islamike, mbrojtjen më të mirë ajrore të së cilës Izraeli e kishte çaktivizuar vitin e kaluar, pasi aleatët më të fortë rajonalë të Iranit në Liban dhe Siri u shembën në një mënyrë spektakolare. Izraeli nuk e di, sepse askush nuk mundet, se çfarë lloj Irani do të dalë nga rrënojat: nëse do të jetë më i pakënaqur apo më pak, i armatosur bërthamor apo jo, një shtet funksional apo një kazan kaosi. Netanyahu mori një rrezik megjithatë, duke menduar se Shtetet e Bashkuara do ta përfundonin punën e tij, do ta pastronin rrëmujën e tij, ose të dyja.
Edhe nëse Irani po nxitonte drejt një arme bërthamore, edhe nëse diplomacia do të ishte shteruar, kërcënimi i një Irani bërthamor nuk duhet të fryhet. Supozoni për një moment se Irani do të bëhej bërthamor, gjë që mund ta bëjë tani që mungesa e një pengese të tillë e la të prekshëm ndaj sulmit. Nëse Irani do të kishte bombën bërthamore, Shtetet e Bashkuara, një vend i pajisur me armë bërthamore, do të mbeteshin në thelb të sigurta. Izraeli, një vend i pajisur me armë bërthamore, do të mbeteshin në thelb të sigurta. Irani do të bëhej armë bërthamore për të siguruar mbijetesën e regjimit të tij. Qëllimi me armë bërthamore ndaj Izraelit do të siguronte shkatërrimin e Iranit. Irani nuk ka gjasa ta bëjë këtë.
Mos u gaboni: që Irani të sigurojë armë bërthamore është krejtësisht e padëshirueshme. Kjo mund të shkaktojë përhapjen e mëtejshme të armëve bërthamore në Lindjen e Mesme dhe më gjerë. Irani mund të rifillojë aktivitetet e tij destabilizuese dhe shkatërruese, duke synuar interesat dhe aleatët e SHBA-së, i siguruar se askush nuk do të guxonte të godiste regjimin. Shtetet e Bashkuara me të drejtë kanë investuar përpjekje të konsiderueshme, gjatë dekadave, për të parandaluar një bombë iraniane. Por a ia vlen ky objektiv luftës? Lufta jonë? Kjo luftë?
Nëse Shtetet e Bashkuara i bashkohen luftës së Izraelit për të përfunduar punën e Izraelit, ato do të hyjnë në një luftë me përmasa të panjohura kundër një vendi me 90 milionë banorë në një rajon me rëndësi strategjike të vogël. Irani mund të hakmerret kundër amerikanëve, duke shkaktuar një konflikt në shkallë të gjerë dhe pa fund. Në skenarin më të mirë, lufta do të përfundonte shpejt në një kapitullim iranian aq të plotë sa Izraeli do të ishte i kënaqur të ndalonte së shtënat. Çfarë atëherë?
Iranianët nuk do ta harrojnë sulmin. Izraelitët nuk do t’i besojnë vendit që sulmuan, por e lanë të paprekur. Dhe amerikanët do të shohin se pavarësisht se kë zgjedhin – madje edhe me sloganin “Amerika e para” – udhëheqësit e tyre refuzojnë të marrin kontrollin e ngjarjeve dhe të veprojnë sipas imperativit kombëtar për të lënë pas luftërat e Lindjes së Mesme dhe për t’u përqendruar në shumë probleme të pazgjidhura dhe në përkeqësim që në fakt do të vendosin fatin e Amerikës.
Nëse, nga ana tjetër, Shtetet e Bashkuara tërhiqen nga pragu i greminës, kjo do të hapë mundësi të reja. Për të vlerësuar mirëqenien e amerikanëve mbi urrejtjen e demonëve të largët. Për të mos jetuar më në frikë të përhershme dhe të pangopur. Për të dalë nga pozicioni nga i cili një aleat mashtrues mund të pengojë përpjekjet e Amerikës, të përcaktojë axhendën e saj kombëtare dhe të dëmtojë jetën e saj qytetare.
Këto janë mundësitë për të cilat ia vlen të luftohet.