Gjykata Supreme e Shteteve të Bashkuara nis mandatin e saj të ri të hënën, me një kalendar tashmë të mbushur me çështje potencialisht të rëndësishme që mund të përcaktojnë shtrirjen e autoritetit presidencial të Donald Trump dhe me gjasa, do të ketë edhe më shumë në vijim.
Në tetë muajt që Trump është rikthyer në Shtëpinë e Bardhë, ai ka testuar kufijtë e pushtetit ekzekutiv, duke zbatuar njëanshmërisht politika të reja, duke shkurtuar buxhetet federale dhe fuqinë punëtore, si dhe duke tentuar të vërë nën kontroll më të drejtpërdrejtë agjenci dhe institucione që tradicionalisht kanë qenë të pavarura.
Beteja më e fundit ligjore vjen nga përpjekjet e presidentit për të marrë kontrollin e njësive të Gardës Kombëtare të shtetit dhe për t’i vendosur ato në qytete ku ai pretendon se ka trazira publike dhe kriminalitet të shfrenuar – pavarësisht kundërshtimeve të zyrtarëve lokalë dhe shtetërorë.
Në Oregon, një gjykatës federal ka nxjerrë urdhra për të bllokuar vendosjen e trupave të Trump-it në Portland. Një gjykatë apeli pritet ta shqyrtojë këtë çështje në ditët në vijim.
“Kjo është një komb i drejtës kushtetuese, jo i ligjit ushtarak,” shkroi në vendimin e saj të së shtunës gjyqtarja Karin Immergut, e cila ishte emëruar në detyrë nga vetë Trump gjatë mandatit të tij të parë.
“Të pandehurit kanë paraqitur një sërë argumentesh që, nëse pranohen, rrezikojnë të mjegullojnë kufirin midis pushtetit civil dhe atij ushtarak – në dëm të këtij kombi.”
Pasi gjykata e apelit të japë mendimin e saj, Gjykata Supreme mund të ndërhyjë përmes të ashtuquajturës “shadow docket”, duke nxjerrë një vendim që mund të kufizojë aftësinë e Trump-it për të përdorur ushtrinë brenda territorit të SHBA – ose t’i japë atij dorë të lirë, të paktën përkohësisht.
Këto shqyrtime janë bërë më të zakonshme kohët e fundit, pasi shumica e gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, në përgjigje të kërkesave urgjente nga administrata Trump, në përgjithësi kanë lejuar që veprimet e presidentit të ecin përpara ndërsa sfidat ligjore janë ende në proces.
“Në këtë mandat, një luftë e fortë midis Gjykatës Supreme dhe gjykatave federale më të ulëta do të jetë një forcë shtytëse,” tha Samuel Bray, profesor në Fakultetin Juridik të Universitetit të Çikagos, gjatë një konference muajin e kaluar.
Varësia e gjykatës nga ky “shadow docket” është kritikuar nga juristë dhe politikanë liberalë si një përdorim i papërshtatshëm i autoritetit gjyqësor. Vendimet e saj zakonisht janë të shkurtra, me arsyetime të kufizuara ligjore, duke lënë gjykatësit më të ulët me pak udhëzime.
“Të gjithë amerikanët duhet të alarmohen nga rritja e varësisë së Gjykatës Supreme ndaj ‘shadow docket’-it për të zgjidhur çështje të debatueshme dhe me profil të lartë pa asnjë transparencë – pa shpjegime thelbësore, seanca dëgjimore apo arsyetim,” tha më herët këtë vit senatori demokrat Cory Booker nga New Jersey.
“Kjo shtyn edhe më tej procesin vendimmarrës të gjykatës jashtë syve të opinionit publik dhe e mbron atë nga llogaridhënia.”
Në muajt në vijim, megjithatë, gjykata pritet të trajtojë drejtpërdrejt pyetjet mbi pushtetin presidencial – si dhe çështje të tjera të profilit të lartë – duke zhvilluar seanca dëgjimore dhe duke nxjerrë vendime të plota mbi meritat e tyre.
“Ata nuk do të mund të vazhdojnë me urdhra njëfaqësh që nuk shpjegojnë arsyetimin,” tha Maya Sen, profesore në Shkollën Kennedy të Harvardit, e specializuar në Gjykatën Supreme dhe politikën amerikane. “Nëse do t’i japin më shumë fuqi ekzekutivit, do të duhet të shpjegojnë pse.”
Gjykata është e planifikuar të shqyrtojë nëse ligjet federale që ndalojnë presidentin të largojë anëtarë të agjencive të dizajnuara nga Kongresi për të qenë të pavarura nga ndikimi presidencial përbëjnë shkelje të autoritetit ekzekutiv.
Gjyqtarët do të dëgjojnë gjithashtu argumente në një shqyrtim të përshpejtuar mbi përpjekjen e Trump për të shkarkuar Lisa Cook nga posti i saj si guvernatore në Bordin e Rezervës Federale – një çështje që mund të rrisë ndjeshëm fuqinë e presidentit mbi politikën ekonomike amerikane.
Ekonomia amerikane dhe ajo globale është gjithashtu në qendër të vëmendjes, pasi Gjykata Supreme do të ketë mundësi të vendosë nëse shumë nga tarifat që Trump ka vendosur njëanshmërisht mbi importet e huaja kanë bazë të mjaftueshme ligjore ose duhet të anulohen.
Gjykata gjithashtu mund të shqyrtojë përpjekjet e Trump për të shkurtuar njëanshmërisht shpenzimet federale dhe për të pushuar nga puna punonjës të niveleve të ulëta të qeverisë, si dhe politikat e tij agresive për emigracionin dhe deportimin.
Ndërkohë që gjykata ende nuk ka pranuar të shqyrtojë përpjekjen e Trump për të shfuqizuar shtetësinë automatike për ata që lindin në tokën amerikane, ajo mund ta bëjë këtë në muajt në vijim.
“Shtrirja e pushtetit ekzekutiv do të jetë në qendër të këtij mandati,” tha profesorja Jennifer Nou nga Fakulteti Juridik i Universitetit të Çikagos, në një email për BBC.
“Çështjet që do të paraqiten para gjykatës do të testojnë prioritetet më të larta politike dhe ekonomike të administratës Trump, qofshin ato tarifat apo shtetësia me lindje.”
“Një pyetje do të jetë nëse gjyqtarët do të zbatojnë parimet (si doktrina e çështjeve madhore) që ata përdorën për të rrëzuar iniciativat kryesore të Biden-it në mënyrë politikisht të paanshme.”
Gjykata përdori “doktrinën e çështjeve madhore” të sapoformuar për të ndaluar përpjekjet e Biden për faljen e kredive studentore dhe rregulloret mjedisore, duke mbajtur qëndrimin se Kongresi nuk i kishte dhënë atij autorizim të qartë për ta bërë këtë.
Fuqia presidenciale është në qendër të mandatit të këtij viti të Gjykatës Supreme, por çështje që përfshijnë disa nga debatet më të nxehta politike dhe kulturore janë gjithashtu në kalendar për muajt në vijim.
Gjykata do të shqyrtojë nëse ndalimi i Kolorados për terapinë e konvertimit – një praktikë e diskutueshme që synon të ndryshojë orientimin seksual ose identitetin gjinor përmes këshillimit – shkel të drejtat kushtetuese për fjalën e lirë.
Gjithashtu në kalendar janë dy çështje që lidhen me ndalimet e shteteve ndaj atletëve transgjinorë për të konkurruar në sportet ndërshkollore.
Një kongresmen republikan në Illinois po sfidon një ligj shtetëror që lejon numërimin e votave të dërguara me postë deri në dy javë pas ditës së zgjedhjeve.
Një grup konservatorësh nga Luiziana i ka kërkuar gjykatës të rrëzojë një dispozitë të ligjit për të drejtat e votës që kërkon që shtetet të ndajnë distriktet elektorale në mënyrë që votuesit me ngjyrë të përfaqësohen në përputhje me përqindjen e tyre në popullsi.
Partia Republikane po synon gjithashtu të rrëzojë një ligj të vjetër që ndalon kandidatët dhe partitë politike të koordinojnë shpenzimet e fushatës së tyre.
Gjatë viteve të fundit, kjo Gjykatë Supreme e dominuar nga konservatorët ka treguar gatishmëri për të marrë vendime historike që kanë ndryshuar rrënjësisht peizazhin ligjor të Amerikës.
Në çështje si të drejtat për abortin, autoriteti rregullator federal dhe përdorimi i racës në pranimin në kolegje, gjykata ka përmbysur dekada precedentësh ekzistues.
Këto vendime kanë ndikuar në perceptimin e publikut për Gjykatën Supreme, i cili është bërë gjithnjë e më i polarizuar përgjatë vijave partiake.
Në një sondazh të fundit nga Pew Foundation, opinionet për gjykatën më të lartë të vendit ishin pothuajse të ndara në mënyrë të barabartë, me republikanët mbështetës dhe demokratët tepër kritikë.
Kur gjykata të nxjerrë vendimet përfundimtare për këtë mandat – që priten deri në fund të qershorit të vitit të ardhshëm – shumica konservatore 6 me 3 mund të ketë hapur rrugë të reja dhe, sërish, të ketë riformësuar në mënyrë themelore ligjin amerikan./BBC